تحولى كه به ‌تدريج در حال شكل‌گيرى در نظام آموزشى است، بسيار عميق‌تر از آن است كه تصور مي‌شود. در درون و بيرون نظام آموزشى كهنه امروزى ، واكنشهاى زنجيره‌اى پراكنده‌اى در حال شكل‌گيرى است. با به هم پيوستن اين واكنشها، بنيادهاى نظام آموزشى جديدى بنا خواهد شد كه با تحولات سريع و عميق محيط سازگارى بسيار زيادترى خواهد داشت.

نظام آينده نه تنها از ابعاد شكلى و ابزارى متفاوت بوده، بلكه اين تفاوت ماهوى خواهد بود. نظام برتر آينده تنها به استفاده از سيستمهاى رايانه‌اى توسط فراگيران و كلاسهاى مجازى و نظاير آن محدود نمي‌شود. بلكه مفاهيمى چون فراگير، مدرك تحصيلى ، آموزش، كار، كلاس، تحصيل و نظاير آن، نسبت به معناى امروزى آنها دچار تحول خواهند شد.

در اين كتاب سعى مي‌كنيم با نشان دادن ابعاد اين تحول و ماهيت اين واكنشهاى زنجيره‌اى ، خصوصيات نظام آينده آموزش را شناسائي, و با ارائه شواهد, چگونگى شكل‌گيرى آن را به عنوان سومين دوران آموزش مورد تحليل مختصر قرار دهيم.

چرا با وجود منابع فراوان، پتانسيل‌ها، پشتوانه‌ها و شرايط مناسبى كه از آن برخورداريم، از خلاء‌ بهره‌بردارى مطلوب از اين فرصتها رنج مي‌بريم؟ آيا آشفتگى ساختاري،‌ رويكردى و رفتارى نظامهاى كلان و خرد دولتى ، عامل مهمى در اين خلاء نيست؟ آيا اغلب تلاش‌ها براى كاهش اين آشفتگى ، به جاى حركت مبتنى بر معمارى مشخص، در اقدامات مقطعى محصور نشده است؟

آيا اين آشفتگى را حس كرده‌ايم؟ آيا ابعاد اين آشفتگي،‌ عوامل آن، و راههاى محورى بيرون رفتن از آن را مي‌شناسيم؟ داستان اميدآباد تلاش مي‌كند، به اين احساس و شناخت كمك كند!

اميدآباد تنها يك قصه نيست. يك مدل‌سازى كاملا فنى و تخصصى است. مدل‌سازى بسيار چكيده، با زبان ساده و طنز از مشكلات رويكردى و ساختارى موجود در نظامهاى كلان و خرد دولتي!

آيا حوزه شما، برنامه‌ريزى توسعه و تصميم‌گيرى شما، رويكردها، ساختار و عملكرد حوزه و سازمان شما، در پهنه اين مدل‌ها ظاهر مي‌شوند؟

اين مدل‌ها در عين شكل طنز و انتقادى ، به صراحت محورهاى برون رفت از چرخه بازخورد منفى ، و تبديل آن به چرخه بازخورد مثبت را، از منظر نگاه معمارى نظام‌هاى كلان، نشان مي‌دهند.

اين كتاب اختصاصا براى تدريس درس مبانى رايانه و برنامه­سازي،‌ در رشته مهندسى نرم‌افزار و رشته­هاى مرتبط و رشته­هائى كه اين درس به نحوى جزو دروس آنها قرار دارد،‌ تدوين شده است. ارائه درس مبتنى بر برنامه­نويسى شيءگرا،‌ برنامه­نويسى مبتنى بر رخداد و در محيط زبان برنامه­سازى دلفى انجام مي‌شود.

در حال حاضر به عنوان يك روال معمول، زبان برنامه­نويسى پاسكال، به عنوان يك زبان رويه­اى ، در اين درس تعليم داده مي‌شود. اما مسئله آن است كه با توجه به تحولاتى كه در سالهاى اخير در زمينه فن‌آورى رايانه ايجاد شده است، دانشجويان پس از گذراندن اين دروس، با عدم تطابق آموخته‏ها و دانش فنى خود در مقابل نيازها و كاربردها مواجه مي‏گردند. زبانهاى بصرى مرسوم و متداول در محيطهاى كاربردى امروز نظير زبان دلفى ، داراى ساختار مبنائى متفاوتى با ساختار زبانهاى رويه‌اى نظير پاسكال هستند. برنامه­نويس عملياتى امروز در زبانهاى بصرى ، اصولا بايد با ديدگاهى متفاوت به ساختار برنامه نگاه كند. اين دو ديدگاه و ساختار فكرى ، نه در امتداد يكديگر، بلكه در دو جهت متفاوت قرار دارد و نمي‏توان انتظار داشت كه برنامه‏نويس خوگرفته با ساختار زبان پاسكال و C، بتواند به سادگى با ساختار مورد نياز زبانهاى بصرى فكر كند. به نظر مي‏رسد كه يادگيرى برنامه­نويسى و طرح شيوه‏هاى تفكر برنامه‏نويسى ، از همان ابتدا بايد به گونه‏اى مطرح گردد كه شامل محيطهاى جديد شود. در اين صورت ابعاد فكرى زبانهاى نسل قديم نيز، به صورت خودكار به فرد انتقال داده خواهد شد. به عبارت ديگر، ساختار فكرى زبانهاى نسل جديد، فراتر از ساختار فكرى نسل قديمى است، و البته آنرا شامل مي‏شود.

در اين كتاب مباحث عمومى و مقدماتى تجزيه و تحليل و طراحى سيستمها مورد بحث قرار مي‏گيرد. خواننده با مطالعه اين فصل در مى يابد كه اصولاً سيستم چيست، چه خصوصياتى دارد، داراى چه ابعادى است، چه انواعى دارد، ضرورت توجه به سيستم چيست و تحليلگر سيستم كيست.

همچنين در اين كتاب پس از ارائه يك طبقه بندى براى انواع سيستمها، سيستمهاى مورد نظر اين مجموعه كتاب و كتابهاى بعدى اين مجموعه را كه سيستمهاى سازماني- انسانى هستند مورد بحث قرار مي‏دهد و برخى از خصوصيات اينگونه سيستمها را برمي‏ شمرد. سپس چگونگى پيدايش علم تجزيه و تحليل سيستم و علومى كه شالوده اين علم را تشكيل دادند، مورد بررسى مختصر قرار مي‏گيرد. پس از آن مطالبى كلى و كليدى پيرامون فعاليتهائى كه در تجزيه و تحليل سيستم انجام مي­شود بيان شده و خواننده در مي‏يابد، اصولاً تجزيه و تحليل سيستم چگونه انجام مى شود.

تفاوتهاى ديدگاهها از علم تجزيه و تحليل و ديدگاه اين مجموعه كتابها از علم تجزيه و تحليل سيستم و نيز ارتباط فراروند تجزيه و تحليل و طراحى سيستم با فراروند مهندسى نرم‏افزار، در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت و مهندسين نرم‏افزار جايگاه خود را در برخورد با مطالب اين كتاب در مى يابند.

در اين كتاب، فراروند تجزيه و تحليل و طراحى سيستم مورد بحث قرار مي‏گيرد. طرح مباحث بر مبناى يك چرخه حيات مطرح شده در فصل سوم از جلد اول مجموعه انجام مي‏شود و فصلهاى اين كتاب مبتنى بر فازهاى اين چرخه حيات سازماندهى شده‏اند. اما اين مباحث تنها منحصر به چرخه حيات خاصى نبوده و مسائل مربوط به تجزيه و تحليل با ديدگاهى عمومى و كلى بيان مي‏شوند. مباحث مربوط به طراحى سيستم، تنها به صورت مختصر در اين كتاب و با گستردگى نسبى بيشترى در كتاب مبانى طراحى سيستم به صورت مجزا مطرح خواهند شد. در فصل انتهائى نيز برخى از مباحث در مورد تجزيه و تحليل سيستم بيان مي‏شود. از ويژگيهاى فصول اين كتاب، وجود يك بررسى موردى از شواهد عملى يك پروژه واقعى در انتهاى هر فصل است.

طراحى سيستم، پيچيده ‏ترين بخش فعاليت تجزيه و تحليل سيستمها است. براى انجام طراحى يك سيستم سازمانى - انسانى، تحليلگر و طراح بايد از ماهيت، روشها و ابعاد طراحى سيستم با اطلاع باشند. در اين كتاب، مختصراً سعى در معرفى ماهيت طراحى سيستم، بيان روشهاى طراحى، و شناسائى ابعاد طراحى داريم. بيان طراحى در يك بخش جداگانه و بصورت مجزا از كتاب فراروند عمومى تجزيه و تحليل و طراحى سيستمها ، به معناى جدا بودن اين دو مبحث نيست. بلكه طراحى بخشى از فراروند تجزيه و تحليل سيستم است. تنها به دليل تنوع و پيچيدگى و حجم زياد مباحث آن، اين تفكيك صورت گرفته است.

خواننده محترم بايد توجه داشته باشد كه مطالب اين كتاب، محدودتر از آن است كه مانند دو كتاب قبلى به عنوان يادگيرى مطرح شوند. مباحث مطرح شده در دو كتاب گذشته نسبتاً مبسوط بود و كليه موارد نياز يك تحليلگر را شامل مى‏شد. اما مباحث مطرح شده در اين كتاب تنها يك معرفى است. در صورتى كه بخواهيم طراحى سيستم را كاملاً مورد بحث و تشريح قرار دهيم، به چندين برابر حجم توضيحات و مثالهاى مطرح شده نياز است كه بدين ترتيب از حجم يك كتاب درسى دانشگاهى خارج است. لذا يادگيرى مباحث و مراجعه به متون ديگر به خواننده محترم واگذار مى ‏شود.

هدف از تدوين اين كتاب، اولاً تلاش در نشان دادن ابعاد علم مهندسى سيستم به عنوان يك علم كاربردى و عملى در محدوده وسيعى از سيستمها است، و بالطبع راهنمائى تحليلگران براى مطالعه، طراحى ، پياده سازى و نگهدارى اين سيستمها بر طبق اصول اين علم. ثانياً سعى در روشن ساختن ابهاماتى است كه در اين زمينه در فراروند تجزيه و تحليل سيستم، بخصوص براى مهندسان نرم‏افزار وجود دارد. در بسيارى از موارد، وظيفه تجزيه و تحليل سيستم بر عهده مهندسان نرم‏افزار نهاده شده است. شايد مهمترين دليل اين موضوع آن باشد كه اغلب احساس نياز به مطالعه سيستم در زمانى ايجاد مي‏شود كه درخواستى براى فراروند مكانيزاسيون انجام شود.

دانشجويان اين رشته در درسى سه واحدى تحت عنوان تجزيه و تحليل و طراحى سيستمها و جديدا درسى به نام مهندسى نرم افزار1، در كتب مختلف با ديدگاههاى متفاوتى از اين علم مواجه مي‏شوند. برخى از كتب به طرح ديدگاه يك متدولوژى در توسعه سيستمهاى مكانيزه مي‏پردازند. كتاب ديگر بر يك چرخه حيات حركت مي‏كند و كتابى ديگر بر مفاهيم تئورى سيستمها بحث مي‏كند. مع‏الوصف وجود همه اين كتب ارزشمند كه اساتيد و دانشمندان بزرگوارى آنها را تدوين نموده‏اند و بنده به نوعى خود را شاگرد آنان مي‏دانم و در تحقيق و تدوين اين كتاب، استفاده بسيارى از آنها برده‏ام، همه تلاش من ارائه ديدگاهى ديگرى نسبت به اين موضوع بوده است. از طرفى ديگر نيز مهندسان نرم‏افزار، در مباحث كتب "مهندسى نرم‏افزار" نيز ديدگاه متفاوتى را نسبت به تجزيه و تحليل سيستم مشاهده مي‏كنند. معلوم نيست كه تعيين خواسته‏هاى سيستم بر عهده تحليلگر سيستم است و يا مهندس نرم‏افزار؟ محدوده وظايف هر يك از اين دو كجاست؟ توليد نرم‏افزار در كجاى چرخه حيات توسعه سيستم قرار دارد؟ تجزيه و تحليل سيستم در كجاى مدل توليد نرم‌‏افزار مي‏گنجد؟ و ... . اينها همه سئوالاتى است كه مهندسان از خود مي‏پرسند. سعى من بر آن بوده است كه علاوه بر طرح روشها و مفاهيم مهندسى سيستم و طرح ديدگاههاى مختلف، ابهامات موجود و محدوده‏ها و نقاط مشترك بين علم مهندسى سيستم و علم مهندسى نرم‏افزار را مشخص نمايم. و البته در اين كار از نظرات و ديدگاههاى اغلب كتب معتبر موجود استفاده شده است.

در حوزه بستر سازى نظم متعالى حكومت و دولت در جامعه اطلاعاتى، از سال 1381 فعاليت ويژه‌اى در مركز فن‌آورى اطلاعات نهاد رياست جمهورى براى تبيين ابعاد و خصوصيات دولت الكترونيك شكل گرفت. به حمد و يارى خداوند متعال، با پايان يافتن فاز صفر اين مطالعات در زمستان سال 1383، سند راهبرد ملى دولت الكترونيك كشور ارائه گرديد، و در خرداد ماه سال 1384 به تصويب هيات محترم وزيران وقت رسيد.

ابعاد مطالعه در مستندات مجموعه راه دولت، و حداقل در چكيده آن مطرح شده است. نقدهاى فنى و علمى صاحبنظران محترم، قطعا ما را در ادامه مسير و پخته كردن اين كار، يارى خواهد رساند. كما اينكه تا كنون نيز استفاده بسيارى از اين نقدها، در اين جهت داشته ايم. لذا اميدواريم اين نقدها كماكان يارى رسان ما در رفع نواقص و اصلاح مسير باشد،‌ و لذا  مواكدا آن را طلب و از آن استقبال مى كنيم.

با توجه به محدوديت زمانى و فشارهاى اجرائى، تدوين و ويرايش نهائى صورت نگرفته است. لذا جاى جاى آن هنوز داراى اشكالات تدوينى فنى و ادبى است. هدف و تلاش ما بر آن است كه اين مجموعه، پس از تدوين دقيقتر و ويرايش، در شكل چند كتاب منتشر شود (ان شاء الله).