درباره كتاب

اين كتاب تحت عنوان "ت‍ح‍ل‍ی‍ل‌ و طراح‍ی‌ س‍ی‍س‍ت‍م‍ه‍ا" توسط انتشارات دانشگاه پيام نور در سال 1383 چاپ شده است. ضمنا دوره سه جلدى همين كتاب نيز آماده انتشار مى باشد كه نسخه الكترونيكى آن در اين سايت ارائه شده است.

ديدگاه هاي كتاب

ديدگاههاى متفاوتى از سيستم و مهندسى سيستم وجود دارد. عنوان تجزيه و تحليل و طراحى سيستم و مهندسى سيستم از زمينه مهندسى برق گرفته تا مديريت  كاربرد دارد. هر چند كه در همه اين زمينه ها به يك علم با نگرشهاى مختلف اشاره مى‏شود. مقوله مفاد اين كتاب در محدوده مهندسى سيستمهاى سازمانى - انسانى است. در واقع از ديدگاه اين علم در اين محدوده، سيستمهاى مختلف داراى دو عامل مهم هستند، "سازمان" و "انسانها"، و به عبارت ديگر، "سازمانى از انسانها". تفاوت اصلى اين ديدگاه با ديدگاه مهندسى سيستم در محدوده علوم سخت‏افزارى و الكترونيكى، جايگاه انسانها است. انسان در اين نوع از سيستمها داراى نقش اصلى است. و البته هرگز نمى‏توان محدوده يك سيستم سازمانى - انسانى را به رويه‏هاى ادارى و مديريتى محدود دانست و بر خلاف آنچه كه مورد تصور است، اين سيستمها فقط به سيستمهاى ادارى محدود نمى‏شود. يكى از نقاط تمايز ديدگاه علم مهندسى سيستم با علوم مديريت و علوم ادارى، در اين نقطه است. توجه به سيستمهاى ادارى، اقتصادى، اجتماعى و حقوقى، بايد با ديدگاهى همه جانبه و شمول صورت گيرد. سيستم يك سازمان شامل تمام ابعاد ادارى، اقتصادى، تجارى، حقوقى و ... آن مى‏شود. حتى در ابعاد وسيعتر، سيستم يك كشور شامل مجموعه‏اى از اين زير سيستمها است، كه در صورتى كه به شكل همه جانبه و محيط ايجاد نگردد، باعث ناسازگارى‏ها و تناقضات عمده‏اى در فعاليتها مى‏شود. علم مهندسى سيستم، شامل تمام اين ابعاد مى‏شود و با ديدگاهى مستقل، به سيستم نگاه مى‏كند. از ديدگاه اين علم، يك سيستم تجارى، يك سيستم حقوقى، يك سيستم اقتصادى و يك سيستم ادارى، همه يك سيستم سازمانى - انسانى محسوب مى‏شوند. علومى نظير علم اقتصاد، علم حقوق، علم مديريت و نظاير آن، براى جامه عمل پوشاندن به روشهاى خود، به علم مهندسى سيستم نياز دارند. به عبارت ديگر علم اقتصاد مشخص مى‏كند كه در شرايط موجود، چه استراتژى و روشهائى بايد اتخاذ شود. اما علم مهندسى سيستم مشخص مى‏ كند كه چگونه سيستم را سازماندهى و ايجاد نمود تا بتوان اين استراتژيها و روشها را اجرا كرد و به اهداف از پيش تعيين شده دست يافت.

 رشته‏ هائى نظير مهندسى نرم ‏افزار، مهندسى صنايع و مديريت، به نوعى با اين علم سروكار دارند. هر چند كه به نظر مى‏رسد وجود رشته مهندسى سيستم به صورت مستقل، يك امر اجتناب ناپذير و ضرورى باشد.

هدف از تدوين كتاب

هدف از تدوين اين كتاب، اولاً تلاش در نشان دادن ابعاد علم مهندسى سيستم به عنوان يك علم كاربردى و عملى در محدوده وسيعى از سيستمها است، و بالطبع راهنمائى تحليلگران براى مطالعه، طراحى، پياده سازى و نگهدارى اين سيستمها بر طبق اصول اين علم. ثانياً سعى در روشن ساختن ابهاماتى است كه در اين زمينه در فراروند تجزيه و تحليل سيستم، بخصوص براى مهندسان نرم ‏افزار وجود دارد. در بسيارى از موارد، وظيفه تجزيه و تحليل سيستم بر عهده مهندسان نرم‏افزار نهاده شده است. شايد مهمترين دليل اين موضوع آن باشد كه اغلب احساس نياز به مطالعه سيستم در زمانى ايجاد مى‏شود كه درخواستى براى فراروند مكانيزاسيون انجام شود. دانشجويان اين رشته در درسى سه واحدى تحت عنوان تجزيه و تحليل و طراحى سيستمها و جديدا درسى به نام مهندسى نرم افزار1، در كتب مختلف با ديدگاههاى متفاوتى از اين علم مواجه مى ‏شوند. برخى از كتب به طرح ديدگاه يك متدولوژى در توسعه سيستمهاى مكانيزه مى‏پردازند. كتاب ديگر بر يك چرخه حيات حركت مى ‏كند و كتابى ديگر بر مفاهيم تئورى سيستمها بحث مى ‏كند. مع ‏الوصف وجود همه اين كتب ارزشمند كه اساتيد و دانشمندان بزرگوارى آنها را تدوين نموده ‏اند و بنده به نوعى خود را شاگرد آنان مى ‏دانم و در تحقيق و تدوين اين كتاب، استفاده بسيارى از آنها برده ‏ام، همه تلاش من ارائه ديدگاهى ديگرى نسبت به اين موضوع بوده است. از طرفى ديگر نيز مهندسان نرم ‏افزار، در مباحث كتب "مهندسى نرم ‏افزار" نيز ديدگاه متفاوتى را نسبت به تجزيه و تحليل سيستم مشاهده مى ‏كنند. معلوم نيست كه تعيين خواسته‏ هاى سيستم بر عهده تحليلگر سيستم است و يا مهندس نرم‏ افزار؟ محدوده وظايف هر يك از اين دو كجاست؟ توليد نرم ‏افزار در كجاى چرخه حيات توسعه سيستم قرار دارد؟ تجزيه و تحليل سيستم در كجاى مدل توليد نرم ‏افزار مى ‏گنجد؟ و ... . اينها همه سئوالاتى است كه مهندسان از خود مى ‏پرسند. سعى من بر آن بوده است كه علاوه بر طرح روشها و مفاهيم مهندسى سيستم و طرح ديدگاههاى مختلف، ابهامات موجود و محدوده‏ ها و نقاط مشترك بين علم مهندسى سيستم و علم مهندسى نرم‏افزار را مشخص نمايم. و البته در اين كار از نظرات و ديدگاههاى اغلب كتب معتبر موجود استفاده شده است.

مباحث كتاب

مباحث كتاب علاوه بر بخش مقدماتى، شامل چهار بخش اصلى است. بخش اول مفاهيم و موضوعات اوليه و اساسى را مطرح مى ‏كند، و بخش دوم به بررسى فراروند تجزيه و تحليل سيستم مى ‏پردازد. بخش سوم بر موضوع طراحى سيستم بحث مى ‏كند و متدولوژى ‏ها و روش‏ها و نكات مختلف را مطرح مى ‏كند و بخش چهارم به مباحث مديريت پروژه، مستند سازى و مباحث پيرامونى اختصاص دارد.

 با توجه به اينكه طراحى سيستم و مديريت پروژه، هر يك شامل محدوده وسيعى از مطالب و موضوعات مى ‏شود و نياز به بحث مفصلى دارد، و طرح هر يك از آنها نياز به حجم مطالبى بيش از كل اين كتاب دارد، در بخش هاى سوم و چهارم تنها به ذكر محورهاى اصلى و مهم بسنده كرده و در صورتى كه خداوند توفيق دهد نكات مربوط به طراحى در فرصتى ديگر به صورت مستقل مفصلاً ارائه خواهد شد.

 نسخه الكترونيكي كتاب