نظام برتر از ديدگاه نظام آموزشي

تحولى كه به ‌تدريج در حال شكل‌گيرى در نظام آموزشى است، بسيار عميق‌تر از آن است كه تصور مي‌شود. در درون و بيرون نظام آموزشى كهنه امروزي، واكنشهاى زنجيره‌اى پراكنده‌اى در حال شكل‌گيرى است. با به هم پيوستن اين واكنشها، بنيادهاى نظام آموزشى جديدى بنا خواهد شد كه با تحولات سريع و عميق محيط سازگارى بسيار زيادترى خواهد داشت.

نظام آينده نه تنها از ابعاد شكلى و ابزارى متفاوت بوده، بلكه اين تفاوت ماهوى خواهد بود. نظام برتر آينده تنها به استفاده از سيستمهاى رايانه‌اى توسط فراگيران و كلاسهاى مجازى و نظاير آن محدود نمي‌شود. بلكه مفاهيمى چون فراگير، مدرك تحصيلي، آموزش، كار، كلاس، تحصيل و نظاير آن، نسبت به معناى امروزى آنها دچار تحول خواهند شد.

در اين كتاب سعى مي‌كنيم با نشان دادن ابعاد اين تحول و ماهيت اين واكنشهاى زنجيره‌اى، خصوصيات نظام آينده آموزش را شناسائي, و با ارائه شواهد, چگونگى شكل‌گيرى آن را به عنوان سومين دوران آموزش مورد تحليل مختصر قرار دهيم.

 نظام برتر از نگاه مهندسي نرم‌افزار و آموزش به كمك رايانه

ديدگاههاى متداول از سيستمهاى آموزش به كمك رايانه, معمولا محدود به استفاده از ابزارهاى رايانه‌اى براى ارائه و ارزيابى آموزش است.

ضمن آنكه محدوديتها و مشكلات توسعه سيستمهاى آموزش به كمك رايانه, فراگيرى اين سيستمها را به عنوان يك راه حل جدى در آموزش رسمي, دشوار مي‌سازد.

 در اين كتاب يك معمارى سيستمهاى آموزش به كمك رايانه, تشريح مى‌شود, و بر اساس آن مدلى از نظامهاى آموزشى كه مبتنى بر اين معمارى شكل مي‌گيرد توصيف مى‌شود.

 مبتنى بر اين معمارى نشان مى دهيم كه  :

نه تنها استفاده از سيستمهاى آموزش به كمك رايانه مى‌تواند ساده تر, وسيع تر و ارزان تر از آنچه تصور مى‌شود صورت گيرد.

بلكه اين استفاده مي‌تواند تغييرات بنيادى و اساسى را در مفاهيم مطرح در زمينه آموزش ايجاد كند و بسيار عميق تر از تبيين‌هاى فعلى باشد.

 نظام برتر از نگاه مهندسي  آموزش و فن‌آوري آموزشي

تكه‌هائى از متن فصل هفدهم كتاب :

…براى تحقق نظام آموزش دوران سوم، نياز به فراهم ساختن بستره علمى مناسب، بخصوص در زمينه علوم آموزشى وجود دارد. به نظر مي‌رسد ساختار علوم و رشته‌هاى مطرح در زمينه آموزش، از بنيانها و ابزارهاى كافى براى حمايت علمى از تحقق چنين نظامى برخوردار نباشد. و به نظر مى‌رسد، مهمترين بعد اين عدم كفايت در علم طراحى نظام آموزشى نهفته باشد….

…احساس نياز به دانشى است كه به فراروند سازماندهى نظام آموزشى و فراروند ارائه و ارزيابى آموزش، با نگرشى سيستماتيك توجه كند. …

… نياز به سازوكارى براى ايجاد يك نظام آموزشى كاملا محسوس است. سازوكارى كه دو دسته از فراروندها را تبيين و طراحى نمايد. دسته اول،‌ فراروندى است كه منجر به طراحى و ايجاد يك نظام يا يك سازمان آموزشى شود. و دسته دوم فراروند ارائه آموزش است. ….

….در آموزش نيز انتظامى لازم است تا مراحل تحليل و درك خواسته‌ها، طراحى، پياده سازى و نگهدارى از يك سيستم آموزشى را به صورت روشمند و سازمان يافته تبيين كند. ما اين انتظام جديد را مهندسى آموزش مى‌ناميم. ….

...مهندسى آموزش انتظامى است كه فراروند تحليل، طراحى، پياده سازى و نگهدارى دو سطح اول و دوم را به شكل نظام‌مند در مى‌آورد. ...

 نظام برتر از نگاه  روش‌ها و الگوهاي آموزشي

يك بحث مهم در روشهاى آموزشي, پياده‌سازى روشها طى يك سيستم فراگير و امكان پذير است. بسيارى از روشهاى آموزشى, مع الوصف اثبات مزايا و برترى آنها در امر تعليم و تربيت, بدليل مشكلات اجرائى و عدم امكان پذيرى پياده‌سازى آنها در نظام آموزش صنعتى, متروك مانده‌اند.

در اين كتاب نشان داده مي‌شود كه فراهم كردن يك بستره مناسب, مبتنى بر يك ساختار تصميم‌گيرى با ويژگيهاى مشخص, چگونه مي‌تواند نه تنها امكان تحقق بسيارى از روشهاى آموزشى را فراهم سازد, بلكه ايده روشهاى متعدد و جديدى را مطرح سازد كه در پارادايم نظام آموزشى كنونى, به مخيله طراحان راه پيدا نمى‌كند.

در طى مباحث كتاب, چگونگى تحقق و شكل گيرى بسيارى از روشها و الگوهاى آموزشى نظير آموزش مبتنى بر نياز, يادگيرى گروهى و تعاملى, آموزش خلاقيت, آموزش چگونه يادگرفتن به جاى ياد دادن و ... در جامعه آموزشى دوران آينده تشريح مى‌شود.

 نظام برتر از ديدگاه تحليل آينده و علوم اجتماعي

بشر دو دوران مشخص را در آموزش پشت سر گذاشته است. در دوران اول آموزش از طريق استاد و شاگردي، بر طبق نظريات و روشهاى مستقيم استاد انجام مي‏شد ... . دوران بعدى دورانى است كه آموزش كارخانه‌اى را مرسوم ساخت. يك كليشه و قالب استاندارد در مورد مجموعه وسيعى از فراگيران اعمال مى‏ شد ... . ما هنوز در اين دوران قرار داريم, اما شواهد متعددى از بى اعتبار شناختن اصول اين دوران و سنت شكني‌ها و تخطى مشاهده مي‏شود. اين دوران در حال اضمحلال, و ما در آستانه ورود به دوران سوم هستيم. ... اما دوران سومي‏كه در حال ورود به آن هستيم چه خصوصياتى دارد؟ اين همان موضوع اصلى بحث اين كتاب را تشكيل مي‏دهد. 

پس از تحليل خصوصيات دوران اول و دوران دوم, خصوصيات دوران سوم در مقايسه با خصوصيات دورانهاى اول و دوم, بر اساس تشريح مدلى از آنچه كه در حال شكل گيرى است تحليل مى‌شود.

در اين تحليل, بر اساس دوازده خصوصيت محيطى و اجتماعى اين دوران,  بيش از چهل خصوصيت دوران سوم آموزش  بيان مى‌شود.

 نظام برتر از ديدگاه ساختار تصميم‌گيري و نظريه آشوب

يك هدف اين كتاب, توصيف يك ساختار تصميم‌گيرى نظامهاى در حال شكل گيرى در آينده است. از نظام آموزشى دوران آينده به عنوان مدلى براى توصيف رفتار اين ساختار استفاده مى شود. مفاهيم مطرح در نظريه آشوب و هندسه فراكتالى, قرابت بسيار زيادى را با اين ساختار دارد و از اين رو از اين مفاهيم براى توصيف آن استفاده مي‌شود.  

تكه‌هائى از متن فصول پانزدهم و شانزدهم كتاب :

...يك ساختار فراكتالى ساختارى است كه از پاره‌هاى مستقل، بدون قاعده و تصادفى كه بر طبق يك بستره قاعده مند و مبتنى بر قوانين نهفته در طبيعت،‌ مجموعه واحد و منظمى را ايجاد مي‌كنند.

...استفاده از عبارت فراكتال، يك استفاده استعارى است ... دوازده خصوصيت مهم فراكتال و هندسه فراكتالى در اين استعاره بيشتر مورد توجه قرار گرفته است : ....

... تحقق بيست و پنج اصل, مي‌تواند ما را به يك ساختار تصميم‌گيرى فراكتالى برساند. اين اصول به نوعى يك جمع بندى آنچه از ابتداى كتاب تا كنون در باره ابعاد و اصول عملى نظام آموزشى دوران آينده گفته شد نيز هست...

..... فراكتاليسم تفكرى مبتنى بر اصول يك ساختار فراكتالى و گرايش در بردارنده يك سيستم عملى براى اصالت يافتن ساخت‌ها و مكانيزمهاى درونى موجود در طبيعت در طراحى يك سيستم است. توجه اصلى فراكتاليستم به شكل‌گيرى يك سيستم خود سازمانده و تكامل يابنده است. فراكتاليسم بر اين اعتقاد استوار شده است كه ساختارهاى نهفته در طبيعت مخلوق خداوند متعال، بهترين الگو براى ايجاد سيستمهائى است كه در تعامل با محيط دائما در حال تغيير و تحول هستند. ....

 نسخه الكترونيكي كتاب