معمارى سازمان مفهوم و پديده‌اى است كه ماموريت مهم و دشوارى را بر عهده دارد. به انجام رساندن اين ماموريت خطير،‌ با توجه به نوپائى و سابقه كوتاه اين پديده،‌ و به تبع آن تجربه اندك معماران،‌ و از سوي ديگر پيچيدگى ابعاد كار،‌ مستلزم وجود ابزارهائى مناسب است. چارچوب‌هاى معمارى از يك سو و متدولوژى‌هاى معمارى از سوى ديگر، دو ابزار بسيار كليدى در اين زمينه محسوب مى‌شوند. اما آيا چارچوب‌ها و متدولوژى‌هاى موجود،‌ به حد كافى و به شكلى مناسب، سازوكارهائى را براى معمارى در انجام ماموريت خود فراهم مى‌آورند؟

آيا هر طرح ارائه شده توسط برخى نمودارها و ماتريسها و جداول، يک معمارى است؟ آيا تكميل جداول و مدلهاي تعيين شده در چارچوب‌هاي رايج، ما را الزاما به يك معمارى مى‌رساند؟‌ آيا معمارى يعنى طراحي يکپارچه کل سيستم؟ آيا معمارى يعنى طراحى در سطح بالا، کلان و راهبردى؟ آيا هر طرح بنا شده بر ماموريت و راهبردهاى سازمان، معمارى است؟ اينها سئوالاتى است كه پيش روى ما قرار دارند.

به نظر مى‌رسد نقاط خلاء و چالش‌هائى، درون و پيش‌روى چارچوب‌ها و متدولوژى‌هاى موجود، و نيز نگاه‌ آنها به پديده معمارى، وجود داشته باشد. اين نقاط خلاء و چالش‌ها ما را بر آن مى‌دارند كه تلاشى را براى رفع آنها انجام دهيم. اين تلاش به شكل ارائه يك چارچوب و متدولوژى، تجسم پيدا مى‌كند: "چم؛ چارچوب و متدولوژى معمارى سازمانى".

متدولوژى و چارچوب معمارى (چم)، ضمن تبيين ابعاد نظامهاى خرد و كلان و تفكيك آنها،‌ فراروند اساسى در دستيابى به توسعه در نظامهاى كلان و خرد را، مبتنى بر تبيين مبانى نظرى مهندسى نظامهاى كلان، مورد بحث قرار داده، و چگونگى توسعه مبتنى بر معمارى را طى يك فراروند تكامل تدريجى ، تبيين مى كند. چم تبيين مى كند كه چگونه معمارى نظام بايد مبتنى بر تبيين يك دستگاه نظرى در يك پارادايم واحد، طراحى شود. همچنين چم نقش عقلانيت را در زنجيره كاركردها و پيامدهاى سيستم، از مخاطبان مستقيم گرفته تا مخاطبان نهائى- مردم – صاحبان اصلى دولت،  و چگونگى مبنا قرار دادن آن را در طراحى معمارى نظام نشان مى دهد. ضمن آنكه چم به اين نكته كه يك نظام كلان بايد در فرهنگ و بطن جامعه و افراد نهادينه شود، توجه داشته و تمهيداتى متدولوژيك را براى اين نهادينه ساختن، ارائه مى كند.

چهار محصول اساسي چم

چم، مبتنى بر چهار محصول و چهار بخش اساسى ، تلاش مي‌كند كه معمارى يك نظام كلان را تبيين نمايد. اين چهار محصول عبارتند از :

دستگاه نظرى

مستندات و ابعاد زمينه نظام كلان - مانند راهبردها، مستندات وضعيت موجود و ساير مستندات و مشخصه هاى مربوط به زمينه معمارى مورد نظر.

معمارى كلان

معمارى تفصيلى.

گام هاي چم در تكامل تدريجي

ما چگونه به اين محصولات دست پيدا مي‌كنيم و اين چهار محصول اساسى چگونه ايجاد مي‌شوند؟ آيا اين محصولات طى يك يا چند گام كاملاً مشخص بدست مى آيند؟ و يا اينكه نه، در يك سير تكاملى شكل مي‌گيرند؟ اين موضوعى است كه چم آن را مشخص مي‌نمايد.

 چم تبيين مي‌كند كه معمارى يك نظام كلان به شكل دفعى و يكباره قابل طراحى و ايجاد نيست، بلكه در يك تكامل تدريجى بايد شكل بگيرد. در شكل فوق، اگر حوزه سبز رنگ را حوزه نظام واقعى و محيط واقعى سيستم، و حوزه كرم رنگ را حوزه فراروندى يا فعاليت‌هايى كه بايد انجام شوند تا به محصولات مربوطه
دست پيدا كنيم، و حوزه آبى رنگ را حوزه خروجي‌ها و مستندات و توصيف معمارى در نظر بگيريم، فعاليت‌هايى كه ما بايد براى رسيدن از سيستم و سازمان موجود، به سيستم و سازمان مطلوب انجام دهيم، عبارتند از:

شناخت معمارى سيستم موجود: كه ما را به مستندات شناخت و معمارى سيستم موجود مي‌رساند.

تبيين زمينه معمارى : كه ما را به مستندات زمينه معمارى مى‌رساند.

طراحى معمارى كلان مطلوب : كه ما را به معمارى كلان نهايى سيستم مطلوب مى‌رساند.

طراحى معمارى تفصيلى مطلوب : كه ما را به معمارى تفصيلى نهايى سيستم مطلوب مى‌رساند.

تجزيه و تحليل شكاف : كه در برنامه توسعه و انتقال نهائى سيستم اتفاق مى افتد.

توسعه، پياده سازى و انتقال سيستم – كه مستندات طراحى و توسعه سيستم را حاصل مى كند.

توسعه و پياده سازى و انتقال سيستم : كه مستندات طراحى و سيستم را حاصل مي‌كند.

فعاليت ديگرى نيز در اين ميان وجود دارد و آن تبيين بستره نظرى و دستگاه نظرى است كه ما را به دستگاه نظرى نظام كلان مطلوب مى رساند.

حال اين سئوال مطرح است كه آيا اين فعاليت‌ها بصورت ترتيبى و پشت سر هم انجام مي‌شوند و آيا محصول هر مرحله براى مرحله بعد مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟ بايد دقت داشت كه هر كدام از اين محصولات براى محصول بعدى مورد نياز است. به عنوان مثال، براى آنكه به زمينه معمارى دست پيدا كنيم، به شناخت سيستم موجود نياز داريم و براى آنكه به معمارى كلان نهايى سيستم موجود دست پيدا كنيم، به زمينه معمارى نياز داريم. بنابراين اگر يك سير منطقى ساده را در نظر بگيريم، بايد اين فعاليت‌ها پشت سر هم انجام شوند، و با اتمام يك فعاليت، فعاليت بعدى شروع شود. اما مى دانيم كه در يك سيستم واقعى اين حالت امكان‌پذير نيست! و در اثر دنبال نمودن اين سير، زمان بسيار طولانى مي‌شود و محصول مورد نظر ممكن است زمانى آماده شود كه محيط سيستم ديگر عوض شده و محيط سيستم طراحى شده نياز به بازنگرى داشته باشد.

لذا از روش ديگرى استفاده مي‌كنيم و آن اين است كه به تدريج كه هر كدام از فعاليت‌ها انجام مي‌گيرند، محصولاتشان ارائه مي‌شوند و فعاليت هاى ديگر دنبال مي‌شوند . طبق اين روش، شناخت سيستم موجود انجام مي‌شود و بر اساس اين شناخت، كه حتى مي‌تواند شناخت كاملى هم نباشد، زمينه معمارى تبيين مي‌شود، پس از آن، يك طرح اوليه از طراحى معمارى كلان مطلوب مبتنى بر شناخت سيستم موجود و زمينه معمارى شكل مي‌گيرد. بر اساس اين طرح اوليه، چارچوب نظرى شكل مي‌گيرد، و بر اساس اين چارچوب نظرى ، معمارى كلان و معمارى تفصيلى تبيين مي‌شوند. سپس تا حدى توسعه و پياده‌سازى و انتقال سيستم انجام شده و سيستم‌هاى كاربردى و مستندات نهايى سيستم تا حدودى آماده مي‌شوند.

اين يك سير است. اما سيرى كه هنوز كامل نشده است و هنوز به طراحى كلان نهايى ، طراحى تفصيلى نهايى ، چارچوب نظرى نهايى و سيستم‌هاى كاربردى نهايى نرسيده ايم! لذا اين سير دوباره اتفاق مي‌افتد و زمينه معمارى ، طراحى معمارى كلان، و چارچوب نظرى ، هر كدام شكل كامل‌ترى
به خود مي‌گيرند. اين سير ادامه مى يابد تا اينكه در مرحله بعد، به معمارى كلان، طراحى تفصيلى كلان، چارچوب نظرى نهايى و الى آخر دست يابيم. يعنى اينكه در يك تكامل تدريجى ، گام به گام، محصولات طراحى را توليد مي‌كنيم، سيستم به تدريج متحول مي‌شود و رفته‌رفته شكل مي‌گيرد تا سيستم نهايى حاصل شود.

الگوي عمومي چم

اما الگوى عمومى كه در چم مد نظر است چيست! ما يك معمارى كلان و نيز يك معمارى تفصيلى داريم، كه مبتنى بر كتابخانه مرجع ملى يا الگوهاى تيپ معماري‌ها و حوزه ها تبيين مى شود. تيپ‌هاى مختلف معماري‌هاى تفصيلى و ساختارهاى مختلفى كه مي‌توان براى نظام كلان در نظر گرفت، در اين كتابخانه مرجع مي‌توانند وجود داشته باشند. معمارى كلان و معمارى تفصيلى ، مبتنى بر پيشرانه‌ها و عقلانيتى كه سيستم موجود و عناصر و مولفه‌هاى اصلى معمارى را تبيين مي‌كند، بنا مي‌شوند. اين عقلانيت به شكل اصول مشخصى تبيين و ارائه مي‌گردد. معمارى تفصيلى و كلان، مي‌توانند در حوزه‌هاى مختلفى شكل گيرند و همين طور زيرمعماري‌هايى ممكن است وجود داشته باشند كه كتابخانه مرجع ملى نوع معماري‌هاى موضعى ، مي‌تواند اين زيرمعماري‌ها را تبيين كند. همچنين ديدگاه‌هاى مختلفى مي‌توانند وجود داشته باشند كه از يك كتابخانه مرجع  براى تبيين اين ديدگاه‌ها استفاده مى شود. مبتنى بر اين ديدگاه‌ها، ديدهاى مختلفى بوجود مي‌آيند و سپس زمينه معمارى بنا مى‌شود. مجموع اين‌ها مي‌تواند معمارى يك نظام كلان را ايجاد نمايد.

وضعيت كنوني چم

چم براى توسعه خود از گامهائى كه خود ارائه كرده تبعيت مي‌كند. چم از ديدگاه خود چم، در حال حاضر در فاز اول و ابتداى فاز دوم قرار دارد. مستندات توصيف و طراحى چم، در مرحله دورنماى معمارى است. طبق همان روند تكامل تدريجى،‌ چم در چند پروژه عملياتى به صورت جدى مورد استفاده قرار گرفته است. مطالعه و تدوين سند دولت الكترونيك كشور(مصوب 1384)، معمارى نظام فاواى نهاد رياست جمهورى، معمارى نظام آگاهى رسانى، پشتيبانى و امداد امنيت فضاى تبادل اطلاعات، معمارى سازمان فرهنگى هنرى شهرداري تهران، از تجربيات اصلي محسوب مي‌شوند كه چم را به عنوان چارچوب و متدولوژى فعاليت خود استفاده نموده يا در حال استفاده‌اند. در سند دولت الكترونيك كشور، چم به عنوان چارچوب و متدولوژى ملى معمارى سازمانى تجويز گرديده است.

مستندات چم